Antik Dönemde Bitinya Bölgesine ve bir dönem Roma İmparatorluğuna Başkentlik yapan Nikomedya'nın batısında yer alır. Antik dönemde Nikomedya Krallığına bağlı bir yerleşim yeri olduğu tahmin edilmektedir. Tarihte değişik isimlerle anılmıştır. (Boution, Aigiabi ‘deniz kenarı' gibi) Bu isimler arasında en çok bilineni ise Libyssa'dır.
Dilovası (Libyssa) dan başka körfezin kuzey kıyısında 5 tane daha bilinen antik yerleşim yeri bulunmaktadır. Bunlar;
1-Dakibyza (Gebze)
2-Ritzion (Darıca)
3-Niketiaton (Eskihisar)
4-Charax (Hereke)
5-Philokrene (Bayramoğlu)
Bu yerleşimlerin her biri Körfeze hakim pozisyonlarda kurulmuş yerleşim birimleridir. Bu yerleşim birimlerinin kuruluş mevkilerine bakılacak olursa, hepsinin İstanbul'dan Anadolu'ya (Avrupa'dan Asya'ya) açılan yol güzergâhı üzerinde önemli noktalarda kurulmuş oldukları görülür.
Dilovası (Libyssa), tarihinde en önemli kişilerden biri olan Hannibal (Hanibal), M.Ö. 247 ile M.Ö. 182 yılları arasında yaşamış Kartaca'lı politikacı ve generaldir. Hannibal, bütün zamanların en büyük askeri dahilerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Roma'nın en büyük düşmanı olarak 2. Pön Savaşı'ndaki başarılarıyla tanınmıştır. Ancak, kendini toparlayan Romalılar Kartaca'ya saldırınca, İtalya'da bulunan Hannibal Kartaca'ya dönerek Romalılarla son kez savaşır ve yenilir. Savaştan kaçan Hannibal, kuzey-batı Anadolu'da şu anki Kocaeli'nin bulunduğu Nikomedya Krallığına sığınır ve bir süre Dilovası (Libyssa)'da ikamet eder. Ancak Romalılara teslim edileceğini anlayınca yüzüğünde taşıdığı zehiri içmek suretiyle intihar ederek yaşamına son verir.
14 yüzyılda Osmanlı topraklarına katılan Dilovası, karşı kıyıda bulunan Karamürsel, Ereğli ve Hersek'e geçişlerde kullanılmıştır. Hersek Burnu'yla Diliskelesi arasında deniz mesafesinin çok kısa olması nedeni ile Bitinya, Roma, Bizans ve Osmanlı imparatorlukları zamanında önemli bir yerleşim yeri olan İznik'e en kısa ve hızlı yoldan ulaşım yüzyıllar boyunca bu noktadan sağlanmıştır. (İzmit Körfezi'ni dolaşmak istemeyenler için bir geçiş noktasıydı.) Ayrıca karşı kıyıda Hersek'te bulunan Helenopolis kentiyle birlikte körfeze geçişlerin kontrolü sağladığı için stratejik bir öneme sahiptir.
İlçe içerisinden geçen İstanbul-Ankara karayolunun güney batısında Dilderesi üzerinde yer alan tarihi köprünün (halk arasındaki adı Mimar Sinan Köprüsü- Diliskelesi Köprüsü) Mimar Sinan tarafından yapıldığı belirtilmektedir. Osmanlı döneminde yapılan köprülerin önemlilerinden birisi olan köprü, 45 m uzunluğunda ve 3 gözlüdür. Klasik Osmanlı köprülerinde uygulanan sivri kemer formlarının bu yapıda da kullanıldığı görülmektedir.
Dilovası sanayileşmenin getirmiş olduğu göç olgusunu hızla yaşayan bir bölgedir. Doğu Anadolu, Karadeniz, Marmara ve diğer bölgelerden insanların yoğun bir şekilde yerleşmiş olduğu bir ilçedir.
Dilderesi üzerinde yer alan tarihi köprü.
(Halk arasındaki adı Mimar Sinan Köprüsü- Diliskelesi Köprüsü)
İLÇENİN KURULUŞU:
Dilovası ilçesi, 22 Mart 2008 Tarih ve 26824 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 5747 sayılı kanun ile kurulmuştur. İlçenin sınırları, Dilovası beldesi merkez olmak üzere Tavşancıl ilk kademe belediyesinin mahalleleri ile birlikte birleşmesi, Tepecik, Çerkeşli, Köseler ve Demirciler köylerinin bağlanması ile belirlenmiştir. İlçenin nüfusu 42.668'dir. Yüzölçümü 118 km2 olup, km2 ye yaklaşık 361 kişi düşmektedir.
COĞRAFİ YAPI:
İlimizin kuzeybatısında yer alan, sanayinin yarattığı tüm olumsuzluklara rağmen denizin, yeşilin ve sanayinin iç içe olduğu bir ilçemizdir. Kuzeyi ve batısı Gebze ilçesi, doğusu Körfez ilçesi, güneyi İzmit körfezi ile çevrilidir. Dilovası ilçesi, Gebze'ye 8km, İzmit'e 25 km uzaklıktadır. Tavşanlı deresi de denilen Dilderesi yaklaşık 12 km uzunluğunda olup Dilovası sınırları içinden geçerek İzmit Körfezine dökülür. Üç tepenin arasındaki bir ovada yer alan Dilovası, adını da doğrudan doğruya bu ovadan almaktadır.
Kuzey-güney doğrultusunda uzanan vadi tabanına oturmuş olan sanayi tesisleri İzmit, İstanbul hatta türkiyenin önemli tesislerindendir. Ulaşım imkanlarının, ticaret merkezleri ile her yönden bağlantı kurmaya uygun olması, ilçede endüstrinin hızla gelişmesine sebep olmuştur. İlçe, içinde barındırdığı büyüklü, küçüklü sanayi tesisleri ile adını Türkiye'ye duyurmuş bu itibarla hızla göç aldığı için köy statüsünde gelişime cevap verememiş ve 1987 yılında Dilovası Belde Belediyesi kurulmuştur. (Dilovası Belediyesi web sitesi) Dilovası düzlüğünün dolması sonucu kent, kuzey, kuzeydoğu ve kuzeybatı yönüne doğru gelişirken batıda Gebze ilçesine doğru da genişlemektedir.
KÜLTÜR VE TURİZM:
Dilovası'nda ve Çerkeşli'de yaşayan etnik kimlik manavlardır. Sanayinin getirdiği göç olgusunu hızla yaşıyan bölge olması nedeni ile Dilovası'na gelenler beraberlerinde, yaşadıkları coğrafyanın kültür ve geleneklerini de getirmişlerdir. Bu itibarla kozmopolit bir yapısı olan ilçe de doğu, Karadeniz, Marmara, güney gibi tüm bölgelerimizden göçen insanlar geniş bir mozayik oluşturmuşlar ve bölgeye kültürel bir zenginlik kazandırmışlardır. Davul, zurna eşliğinde halay, kemençe eşliğinde horon, kaşıklar ile Konya havası, Muş oyunu ve Bingöl oyunu düğünlerdeki kültürel öğelerdir, ancak artık yerini org eşliğinde yöresel parçalar almaktadır.
Tavşancıl Şah kartal anlamına gelir. 1960 lı yıllara kadar tarıma dayalı bir ekonomiye sahip olarak her türlü meyveyi üretip satardı. Zeytin üretimi yoğun olduğu için iki tanede yağhane olduğu söylenmektedir. 1960 yıllarından sonra ise sanayileşmenin hızlanması, gençlerin fabrikalara yönelmesi meyvecilik ve bağcılığı geriletmiştir. Tavşancıl'ın merkezinde bulunan Merkez camii'nin, Evliya Çelebinin 1629 yılında geçerken gördüğü camii olduğu söylenir. Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk ile birlikte bağımsızlık mücadelesi veren İzmit bölgesinde milli mücadeleyi örgütleyen Yahya Kaptan'ın mezarı Tavşancıldadır.
EĞİTİM VE SPOR:
Dilovasında 9 tane ilköğretim okulu, 1 tane çok programlı lise, 1 tane Anadolu lisesi vardır. Tavşancılda da 2 tane ilköğretim okulu ve 1 tane lise mevcuttur. Dilovası ilçesinde bulunan (KO-MEK) Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Meslek ve Sanat Eğitim Merkezi'nde; Arapça, bağlama, bilgisayar operatörlüğü- işletmenliği, bilgisayarlı muhasebe, ebru, gitar, giyim, hat, İngilizce, Japonca, saç bakımı ve yapımı, makine nakışı, mefruşat, okuma-yazma, Türk mutfağı kursu, Türkçe diksiyon ve web sayfa tasarımı kursları verilmektedir. İlçede 4 adet amatör spor kulübü mevcuttur.
DİLOVASI İLÇESİ'NE BAĞLI KÖYLER
TEPECİK KÖYÜ: İl merkezine 55 km mesafede, 438 kişi nüfuslu bir köydür. Tarım ve hayvancılık yapılır. Köyün zengin yemek ve tatlı çeşitleri vardır. Karadeniz, Akdeniz ve kara iklimi iç içedir. İçmesuyu şebekesi var ve yeterlidir. Köy konağı mevcuttur.
ÇERKEŞLİ: Hereke tipi halı dokumacılığı ilerlemiştir. Köyün üç tarafı pek yüksek olmayan dağlarla çevrilidir. Çavuş üzümü ünlüdür. Hayvan ağılları ile modern tavuk çiftliği vardır. Köyün amatör spor kulübü ve Avcılık ve Atıcılık kulübü vardır. Adını Bizans ordusu ile çarpışan Türk ordusunun Çerkez bölüğünden aldığı bilinmektedir. Köy konağı mevcuttur.
KÖSELER: İzmit'e 45 km mesafededir. Tarım ve hayvancılık yapılır. Köy düğünlerinde çeşitli adetler görülür. Karadeniz iklimi hüküm sürer. Köy konağı mevcuttur.
DEMİRCİLER: İzmit'e 45 km mesafededir. Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Köyde ilköğretim okulu olmayıp taşımalı eğitim vardır. Karadeniz iklimi hüküm sürer. Köy konağı vardır ve 19.yy Osmanlı mimarisinin bir örneğidir.